Botige historiën: Keizer Wilhelm II's SMY Hohenzollern II

Juli 1914. Europa staat op scherp. Even tevoren, op 28 juni, is de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins Franz Ferdinand doodgeschoten in de straten van Sarajevo. Mocht het Habsburgse Rijk overgaan tot een vergeldingsaanval, dan zou het hele continent meegezogen worden in een allesverzengende conflagratie: de Europese machten waren door een complex netwerk van publieke en geheime allianties zo met elkaar verbonden dat er slechts één klein vonkje nodig was voor een algehele oorlog. In de jaren voorafgaande aan 1914 was het al een paar keer bijna raak geweest, onder andere tijdens een eerdere crisis op de Balkan en een hoog oplopend conflict tussen de grote machten om de zeggenschap over Marokko. De generaals stonden al klaar met hun ‘spoorboekjes’ voor een algehele mobilisatie en koortsachtig werd de productie van wapens en uniformen opgevoerd. Het continent hield z’n adem in.

Vakantie

“Mooi”, dacht de Duitse keizer, “tijd voor vakantie!” Wilhelm II vertrok met zijn jacht SMY Hohenzollern II naar de fjorden van Noorwegen, met een tussenstop in Kiel om daar de Regatta bij te wonen. Het is onvoorstelbaar maar waar; in de maand tussen de moord op de aartshertog en het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog ging de Duitse keizer nog gewoon naar een zeilwedstrijd waar hij en zijn mannen vrolijk zeilden en borrelden met de aanwezige officieren van de Royal Navy. Historicus Christopher Clark omschrijft de vakanties van de keizer als volgt: “Ze [de vakanties] stelden de keizer in staat om te ontsnappen aan de spanning, de complexiteit en zijn gevoel van onmacht dat hem overviel in Berlijn. Aan boord van het staatsiejacht Hohenzollern II, omgeven door vriendelijke jaknikkers die op elk moment gerekruteerd konden worden voor de vakantie-activiteiten van de vorst, kon de keizer de vorst spelen over zijn eigen domein en zijn impulsieve onderstromen van zijn persoonlijkheid alle ruimte geven.” Lopende zaken handelde de keizer af per telegram.

SMY Hohenzollern II

Het schip waarmee de keizer op stap was, biedt een fascinerend inkijkje in de persoonlijkheid van de vorst en is achteraf goed te interpreteren als een belangrijk voorteken van de naderende Eerste Wereldoorlog. Het belangrijkste detail: de enorme lengte van 120 meter. Vandaag de dag kijken we niet op van een jacht van boven de honderd meter, zeker niet als ze in Duitsland gebouwd zijn voor een steenrijke vorst. Nog tot ver in de jaren zestig bestelden de rijken der aarden jachten van een metertje of dertig, veertig: meer was ook helemaal niet nodig voor een beetje varen. Pas toen de vorsten van het Arabisch Schiereiland zich er mee gingen bemoeien werd de magische grens van 100 meter weer doorbroken. Waarom dan toch zo’n opvallend gigantisch schip? De meest waarschijnlijke verklaring voor het enorme formaat is dat de keizer een man was die bezeten was van bewijsdrang en statusangst. Deels kwam dat door zijn karakter, maar ook deels door de aard van zijn kroon: immers, de Hohenzollerns waren pas sinds 1871 tot keizer verheven. Jonkies dus vergeleken met de gevestigde families van landen als Rusland, Oostenrijk-Hongarije en het Verenigd Koninkrijk. Een gebrek aan cachet compenseren met een grote boot, dus.

Keizer Wilhelm II

De persoonlijke frustratie van de Keizer werd weerspiegeld in de geopolitieke situatie van zijn rijk. Omdat de lappendeken van Duitse vorstendommen waaruit het Keizerrijk was ontstaan altijd meer met onderlinge relaties in het land bezig was, had Duitsland nooit echt een grote maritieme traditie ontwikkeld zoals de rivalen Engeland en Frankrijk. Het keizerrijk had dus ook geen omvangrijk stelsel van overzeese gebiedsdelen die aan elkaar geknoopt waren met een grote en sterke marine. En dat stak. “Pas als ik een vloot heb die zich kan meten met de Engelsen zullen ze me serieus nemen” monkelde de keizer, zoals Barbara Tuchman aantekent in haar standaardwerk over de start van de Eerste Wereldoorlog, The Guns of August. Wilhelm bouwde dus koortsachtig aan een gigantische vloot om de zeven zeeën mee te bevaren en bestelde voor zichzelf een buitenproportioneel groot jacht. Ook bleef hij de Engelsen maar uitdagen met steeds grotere zeiljachten, met als toppunt de Meteor. Als de keizer dan op de Cowes Yacht Week verscheen, werd hij stiekem uitgelachen om zijn vulgaire boot en om de faux pas in de etiquette: de keizer verscheen met de verkeerde schoenen. Laat het maar aan de Engelsen over om je met subtiel snobisme op je plek te zetten, al ben je de vorst van de sterkste industriële natie ter wereld.

Keizerrijk

Het verhaal loopt voor geen van de genoemde zaken en personen goed af. Het keizerrijk haalde de vijftigste verjaardag niet. Zijn trotse vloot werd vernietigd in de slag bij Jutland. Een derde Hohenzollern werd nooit afgebouwd en de tweede werd na de oorlog roemloos gesloopt door en opkoper in oud ijzer. De keizer moest na 1918 vluchten in een revolutie die, oh ironie, begon bij het Marinepersoneel in Kiel.