Yvo van Regteren Altena over therapeutisch vasten

Als grijs geworden reporter van het verwende leven, met alle daarbij behorende culinaire extravagantie, lijkt het maken van een reportage over een streng tiendaagse vastentijd in een desolaat Duits dorp een masochistische daad. Waarom mijzelf bijna twee weken kastijden en vrijwillig afzien van vertrouwde wijnen en andere verlokkingen? En hoe vaak heb ik mij tijdens vergaderingen bij de damesbladen niet verwonderd over de obsessie met ideale lichaamscontouren en de permanente vrees voor de weegschaal? Geen wonder dat ik met de nodige reserves naar een dorp aan de Bodensee reisde om er een strikte tiendaagse vastenkuur te ondergaan.

Geen druppel wijn

Voor mij hoorde vasten in de hoek van hysterie, het geloof en de dierenwereld. Maar toen las ik over het generaties oude instituut Buchinger Wilhelmi, dat de ‘largest scientific study to date on the effects of therapeutic fasting’ op zijn naam heeft staan. Mensen trekken zich in deze kliniek onder medisch toezicht terug om minimaal een week, maar meestal langer, te vasten. Sommige van mijn medische vriendjes lijken het cynisme te hebben uitgevonden en zelfs te hebben verbeterd; bij het aanhoren van mijn voornemen om solo af te reizen naar het diepe zuiden van Duitsland wordt daarom gereageerd met een minzaam opgetrokken wenkbrauw. Minimaal 400 euro per dag spenderen aan een verblijf waar je niets eet en nog geen druppel wijn zult proeven, dat wil er niet bij iedereen even makkelijk in. Toch blijven de juichverhalen mij intrigeren. Mensen blijken na een chemokuur baat te hebben bij het vasten en dat geldt ook voor velen met diabetes type 2 perikelen. Er zijn zelfs oververmoeide bezoekers die met dozen pillen hun intrek nemen om een paar weken later zonder medicijnen herboren te vertrekken.

Kaaskoekjes vaarwel

Na bijna een halve eeuw de mooiste driesterren-restaurants, de beste champagnes en de fraaiste privéresorts te hebben doorstaan, lijkt mij een vrijwillige vastentijd een uitdagende missie. Zal ik als eeuwige prins op de erwt zonder al mijn vertrouwde weldaden voor een periode van bijna twee weken fysiek en mentaal standhouden?

Om knetterende koppijnen tijdens de eerste fase van het vasten te reduceren, laat ik twee dagen voor vertrek koffie en wijn voor wat ze zijn. Mijn aanvankelijke fantasie om de reiskoffer te vullen met kaaskoekjes van Van Wely en smakelijke doosjes van La Maison du Chocolat laat ik varen. Maar na de vlucht op Zürich snaai ik voor het eerst van mijn leven toch maar even mijn KLM-kadetje mee. Vanuit Zwitserland zoef ik in een dik uur naar Überlingen, een aan het Zwarte Woud grenzend dorp dat ook wel het Nice van Duitsland wordt genoemd. Ideale klimatologische omstandigheden, de idyllische ligging aan de Bodensee en vorstelijk gelegen villa’s hebben hier de semi-mondaine reputatie gevestigd. Het plaatsje heeft zowaar een boulevard, maar daar stokt de wereldse allure. In de pastelkleurige winkels wacht niet veel begerenswaardiger dan wat ondergestofte koekoeksklokken, rijen kurksandalen en sip stemmende snuisterijen.

Geen resident, maar patiënt

Eenmaal binnen de poorten van Buchinger Wilhelmi heeft deze locatie meer van een privékliniek dan een vijfsterrenhotel. Een in wit gehulde dame verwelkomt mij en stelt streng dat het vasten vanavond al kan beginnen. Oef, waar ben ik aan begonnen? Een gevoel dat wordt versterkt als mijn goed geïsoleerde kamerdeur openzwaait en ik besef dat in mijn monnikachtige bed alleen met vierpotige poezen valt te stoeien. Het hospitaalgevoel wordt verder onderstreept door het rode alarmknopje naast mijn bed waarop geen butlerfiguurtje, maar een streng gerokte zuster prijkt.

Het daalt langzaam maar duidelijk in. Ik ben hier meer patiënt dan resident. Mijn ogen kleven vast aan een zwartkleurige skailederen stoel met afstandsbediening. De soort die weleens opduikt in melancholiek makende advertenties van te mijden meubelboulevards. Het goeiig bedoelde vaasje met roze roos, is net te veel en geeft mij een eerste vluchtimpuls. Maar een innerlijke stem weer-houdt mij en zegt: “Vuile snob, zet nou even door”. Op mijn terras adem ik een wintersportachtige schone lucht in. Ik kijk uit over de uitgestrekte Bodensee met in de verte de Zwitserse Alpen en hun gedroomde pak sneeuw. De harde landing voor deze zelfbenoemde grand traveller is verzacht.

Welkom in een nieuwe wereld

In de eerste uren maak ik kennis met mijn nieuwe leefwereld en maak ik mij los van Russisch oorlogsgeweld en de wintercompetitie, en poog ik ook de mobiele telefoon terzijde te leggen. Ik leer dat het medische vasten al meer dan een eeuw terugvoert als Dr. Otto Buchinger zijn eerste kliniek opent. De in 1878 geboren arts, filosoof en pionier bracht na zijn studie geneeskunde de Eerste Wereldoorlog door als marine arts. Als gevolg van een bloedvergiftiging en geïnfecteerde reuma moet hij zich, inmiddels invalide geworden, terugtrekken uit de marine. Ongelukkig met de conventionele westerse geneeskunde ontdekt hij een alternatieve behandelingsvorm. Zo belandt hij in 1919 in Freiburg bij ‘wonderdoctor’ Riedlin die zijn bewegingssysteem weet te heractiveren. Het zou Buchinger maken tot een man met een missie en hij gaat de methode van medisch verantwoord vasten verder verfijnen. Mensen leren in die filosofie ook alles over een meer verantwoorde levensstijl waarbij zelf genezende krachten worden geactiveerd. In 1935 publiceert hij zijn Magnum Opus: The Therapeutic Fasting Cure. Een boekwerk dat het inmiddels drie generaties oude en meerdere klinieken omvattende imperium nog immer eert. De bevindingen worden nog altijd losgelaten op de vele duizenden mensen die jaarlijks toestromen.

Laatste avondmaal

Na mijn studieuze uren maak ik kennis met een dagrooster van de nieuwe generatie. Frau Dr. Françoise Wilhelmi de Toledo spreekt ‘patiënten’ middels haar boekwerk en een video van dag tot dag opmonterend toe. Vanaf de eerste uren van het vasten tot de slotfase neemt ze je verbaal mee op deze missie.

Bij de derde dag lees ik een tikje dreigend: “We are here to protect you from running away”.

Ik hervat mijn stilistische gevecht met mijn zitmeubel. Een poging om het glimmende skai af te dekken, smoort jammerlijk als de handdoek nog niet de helft kan afdekken. Om 18.00 uur klinkt een klop op de deur waarna ik oog in oog sta met een plastic trog. Het zal mijn laatste avondmaal zijn voor de komende acht dagen. Mijn innerlijke mens schreeuwt om een Negroni Sbagliato, maar mij wacht een wortel, venkelstronk en een zoete aardappel. Ik verbijt mij een paar minuten en heb als toetje een thermoskan met muntthee. Het zal een lange avond worden. Ik dub over de ideale manier om iedere vorm van zelfmedelijden te smoren en bedenk dat Holleeder en al die Amerikaanse serial killers die levenslang vastzitten op zo’n 10 vierkante meter zullen dromen van een vorstelijk balkon op het zuiden zoals ik bezit. Deze eerste avond is daarom het ideale moment om mij tot middernacht te laven aan een Death Row-documentaire op Netflix, waar de inmates nimmer meer risotto met witte truffel of een gegrilde langoustine zullen proeven.

Alcoholvrije dromen

Zoals gezegd zou een gedreven playboy in mijn monnikenbed de slaap moeilijk kunnen vatten, maar ik glijd moeiteloos in een niet nader te benoemen dromenland. Om 8.00 uur ’s ochtends wordt mijn dagelijkse thee gebracht en het beroemde Buchinger Wilhelmi-honingkommetje. Het is de enige zoete uit-spatting tijdens de vastentijd en veel gasten beschouwen het daarom als de heilige graal die tot het laatst wordt opgelikt. Ik graaf ik me nog wat dieper in op het terrein van de als heilzaam aangeprezen therapieën. Als evidence based researcher wil ik alles aan den lijve ondervinden en volgens het boekje doen. Daarom ben ik hier ook zonder illegale voedingswaren neergestreken. Toch blijft het cynisme van mijn vrienden knagen, want ze hebben natuurlijk een punt. De enige manier om écht gezond te blijven, is te eten wat je niet wil eten, te drinken wat je niet wil drinken en van alles niet te doen wat je liever wél wil doen. En waarom? Neem de Duitse modeontwerper Karl Lagerfeld die ooit oreerde: “I drink Diet Coke from the minute I get up, to the minute I go to bed”. Met die zoete chemie en een 15-urige werkdag is hij zonder haperen toch mooi 85 jaar geworden.

Mijn vastentijd voltrekt zich volgens een vast ritme. De komende magere acht dagen zijn gevuld met een behandelschema waarbij ik laveer tussen sessies osteopathie, emotional balancing, myoreflextherapie en massages waarbij je eerst wordt gewikkeld in warm Alpenhooi. Ochtenden vangen aan met een visite aan de zuster die haar ‘patiënten’ tegemoet zingt met een beminnelijk: “Guuuten Moooorgen. Wieeee gehhhs’t?” Ze meet bloeddruk en temperatuur en noteert je dagelijkse gewichtsverlies. Mijn peiling begin ik op 79,8 kilo. Na de ochtendthee volgen er baantjes in het warme buitenbad, gevolgd door behandelingen, fietstochten en lange solowandelingen

Honderd kilo lichter in een jaar

Voor de lunch wacht er de dagelijkse keuze tussen een glas sap of een soepje en een fles water. Met dank aan de ontberingen tijdens het coronatijdperk zitten mensen nog immer op redelijke afstand van elkaar in de ‘eet’-zaal, hetgeen leidt tot observeren in plaats van converseren. Twee royaal geronde bevriende chefs doorbreken de stilte met een gesprek over een “foie gras formidable” en een “ris de veau mémorable, oh la la”. Hun gewicht zal een reguliere weegschaal doorklieven, maar net als ik me dat bedenk, waggelt er een nog veel zwaarder personage binnen. Een soort koningspinguïn die puffend zijn ballonbuik op de bovenbenen moet neervlijen alvorens hij een lepel in zijn pastinaaksoepje kan zetten. Maar er schijnen hier nog heftigere uitwassen hun heil te zoeken. Zo is er eens een reus geweest met een buik als een skippybal die meer dan een jaar onafgebroken in de kliniek verbleef om na 372 dagen bijna 100 kilo vet achter te laten aan de Bodensee.

Mijn dagelijkse therapieën en behandelingen lijken direct te werken. Een vouw met handen als bankschroeven ontknoopt mijn rug en nek. Kon ik voor mijn komst naar Buchinger Wilhelmi bij het invoegen op de snelweg louter vertrouwen op de achteruitkijkspiegel, na mijn sessies draait hij als van een jonge uil. Een andere dame neemt een tien jaar oud litteken van een achillespeesoperatie onder handen. Met haar weinig bekende Zwitserse techniek en niet geheel ongevoelige aanpak, bikt ze het onderhuidse weefsel los. Na twee straffe uren is de spanning op het litteken afgenomen. Weer iemand anders duwt en drukt op mijn stuitje en enkele wervels waardoor ik mijn onderrug 10 jaar jonger kan bewegen.

Smaak hervinden

Het vasten en alle behandelingen geschieden met Duitse degelijkheid en punctualiteit. Ik neem de waarschuwing van mijn begeleidster, de Nederlandse arts Martine van Houten ter harte. “Onderga je dagen in de derde versnelling en niet in de overdrive. Je bent hier voor jezelf.” Een advies dat ik ook hoor bij Dr. Françoise Wilhelmi en haar zoon Leonard. Beiden bereiden me voor op het moment dat je na acht dagen zonder kauwen je eerste appel en hazelnoot zult eten om de maag als machinekamer weer aan de gang te krijgen: “De knapperige beet en de zuren, het zal voelen als een nieuwe belevenis.”

Leonard vertelt over een tweesterrenchef uit Luxemburg die hier jaarlijks een reset van zijn smaakpapillen wil realiseren. Normaal proeft hij de hele dag van alles en nog wat, maar nadat hij twee weken heeft gevast, ervaart hij nieuwe en intensere smaken. “In de jaren 70 en 80 waren het vooral mensen met overgewicht, de laatste decennia komen er steeds vaker zakenmensen en personen die zo bewust en gezond mogelijk oud willen worden.” Mevrouw Wilhelmi vast zelf ook regelmatig en zegt dat áls ze dan eens een driesterrenrestaurant bezoekt, ervaart ze dat als een bezoek aan een tentoonstelling en kan ze de dag erna heel goed zonder te eten.

Tien dagen kruidenthee

Mijn laatste dag gaat in. Na tien nachten is mijn gewicht – zonder ook maar één keer echt honger te hebben gehad – gezakt van 79,9 naar 76,7 kilo. Toch mooi 3,2 kilo lichter en dat in combinatie met een soepelere rug, makkelijker draaiende nek en minder vlammend litteken. Inmiddels ben ik van het vastenrestaurant gepromoveerd naar de zaal waar mensen weer worden voorbereid op het reguliere leven. Je krijgt er wat concretere voeding, maar nog altijd intens gezond, biologisch en goed op smaak. Ik laaf mij voor de tiende dag aan de Duitse kruidenthee en denk terug aan de woorden van Leonard Wilhelmi die zegt dat je eerste appel, je eerste espresso en je eerste glas wijn je na de vastentijd zullen overrompelen. Meermaals wenste ik mijn terugvlucht te vervroegen om weer aan tafel te schuiven met vrienden, maar ik ben toch ook wel gelukkig geworden bij deze periode waar blijkt dat niets doen kan leiden tot een volwaardige bezigheid. Tijdens mijn verblijf is het natuurlijk veel gegaan over de vele nevenvoordelen van het vasten en het heeft even geduurd, maar ook ik kan mij tenslotte vinden in de filosoof Martin Heidegger: “Vasten neemt niets van je weg, het geeft je wat”.